Paribasan; Bebasan, Saloka

Paribasan; Bebasan, Saloka

Paribasan yaiku unen-unen kang wis gumathok racikane lan mawa teges tartemtu. Dhapukaning paribasan awujud ukara utawa kumpulaning tembung (frase), lan kalebu basa pinathok. Racikaning tembung ora owah, surasa utawa tegese uga gumathok, lumrahe ateges entar. Tegese tembung lumereg, gumantung surasa lan karep kang kinandhut ing unen-unen. Paribasan ngemu teges: tetandhingan, pepindhan, utawa pepiridan (saemper pasemon). Kang disemoni manungsa, ulah kridhaning manungsa, utawa sesambunganing manungsa lan alam uripe.


Paribasan ana kang sinebut bebasan lan saloka. Diarani bebasan Manawa lereging teges nggepok sesipatan utawa kahanan kang sambung rapet karo ulah kridhaning manungsa. Diarani saloka menawa lereging teges magepokan karo sing disemoni, disanepani, utawa dipindhakake. Anak-anakan timun = wong kang ngepek bojo anake pupon
Andaka atawan wisaya = wong kang kena prakara banjur minggat amarga duwe pangira bakal kalah prakarane. Andaka ina tan wrin upaya = wong kang didakwa nyolong nanging ora ngaku, wasana kajibah nggoleki barang kang ilang

1. Awak pendhek budi ciblek = wong cilik tur asor bebudene
2. Abag-abang lambe = guneme mung lamis
3. Adol lenga kari busik = dum dum barang, nanging sing andum ora oleh bagean
4. Akadang saksi = wong prakaran akeh sadulure kang dadi seksine
5. Ana bapang sumimpang = nyingkiri sakehing bebaya
6. Anirna patra = ngungkiri tulisane dhewe
7. Angin silem ing warih = tumindak ala kanthi sesidheman
8. Angon kosok = ngreti ulah kridhaning wong liya lan bisa empan papan tumindake
9. Asor kilang munggwing gelas = gunem manis tur marak ati lan bisa mranani sing krungu
10. Adhang-adhang tetese embung = nJagakake barang mung sakoleh-olehe
11. Aji godhong garing = wis ora ana ajine (asor banget)
12. Ana adulate ora ana begjane = arep nemu kabegjan, ning ora sida
13. Ana gula ana semut = panggonan sing akeh rejekine, mesti akeh sing nekani.
14. Anggenthong umos = wong kang ora bisa nyimpen wewadi.
15. Angon mangsa = golek wektu kang prayoga kanggo tumindak.
16. Angon ulat ngumbar tangan = ngulatake kaanan, yen limpe banjur dicolong
17. Arep jamure emoh watange = gelem kepenake ora gelem rekasane
18. Asu belang kalung wang = wong asor nanging sugih
19. Asu gedhe menang kerahe = wong kang dhuwur pangkate mesthi wae luwih dhuwur panguwasane
20. Asu munggah ing papahan = wong ngrabeni tilas bojone sadulur tuwa
21. Ati bengkong oleh oncong = wong duwe niyat ala oleh dalan
22. Ana catur mungkur = ora seneng nyampuri urusaning liyan
23. Anak molah bapa kepradhah = wong tuwa melu repot amarga tumindake anake
24. Arep nengkane emoh pulute = gelem kepenak emoh nglakoni rekasane
25. Adigang, adigung, adiguna = seneng ngendelake kekuwatane, panguwasae, lan kepinterane
26. Ancik-ancik pucuking eri = tansah was sumelang
27. Asu marani gebug = njarag bebaya
28. Asu rebutan balung = rebutan utawa padudon sing ora mumpangati
29. Baladewa ilang gapite = wong gagah kang ilang kakuwatane, kaluhurane (ora duwe panguwasa)
30. Banyu pinerang ora bakal pedhot = pasulayane sedulur ora bakal medhotake pasedulurane
31. Bapa kesolah anak molah = yen wong tuwa oleh prakara, anak uga melu ngrasakae lan melu tanggung jawab
32. mBarung sinang = nyela-nyela wong guneman
33. mBalithuk kukum = mbudidaya ucul saka ing kukum utawa angger-angger
34. mBaguguk ngutha waton = mbangkang marang pamarentah
35. mBondhan tanpa ratu = mbangkang marang nagara
36. mBuru kidang lumayu = nguyak samubarang kang durung karuwan wekase
37. mBuwang rase nemu kuwuk = nyingkiri piala, nanging malah nemu piala kang luwih saka ala
38. mBuwang tilas = rewa-rewa ora mentas tumindak pagawe ala
39. Bathang lelaku = lunga ijen ngambah panggonan kang mbebayani
40. Beras wutah arang bali menyang takere = barang kang wis owah ora bakal bali kaya maune
41. mBidhung api rowang = ethok-ethok nulung nanging sejatine arep ngrusuhi
42. Blilu tau pinter durung nglakoni = wong bodho nanging sering nglakoni iku luwih pinter tinimbang wong pinter nanging durung tau nglakoni
43. Balung tinumpuk = anak loro dimantu tunggal dina
44. Bathang lelaku = wong lungan ijen liwat dalan kang gawat, ngemu baya pati
45. Bathang ucap-ucap = wong loro lungan liwat dalan kang gawat, ngemu baya pati
46. Bubuk oleh leng = wong duwe niyat ala oleh dalan
47. Bung pring petung = bocah kang longgor (gelis gedhe)
48. Buntel kadut, ora kinang ora udut = wong nyambut gawe borongan, ora oleh opah dhuwit, mangan, lan udut
49. Busuk ketekuk, pinter keblinger = sing bodho lan sing pinter padha nemu cilaka
50. Becik ketitik ala ketara = sing becik bakal tinemu, sing ala bakale ketara
51. Belo melu seton = bisane mung melu-melu, ora ngerti sing dikarepake
52. Mburu uceng kelangan deleg = nguyak barang sepele kelangan barang sing aji
53. Bathok bolu isi madu = dianggep wong lumrah nanging sugih kepinteran, utawa wong ala rupane nanging manis bebudene
54. Bebek diwuruki nglangi = wong pinter diwulang mesthi gelis bisa
55. Bebek mungsuh mliwis = wong loro padha dene pintere mungsuhan, nanging sing siji luwih trengginas
56. Bima akutha wesi = wong gedhe kang kukuh panguwasane
57. Bramara mangun lingga = wong lanang gumagusan ing ngarepe wong wadon kang disiri
58. Brekithi angkara madu = wong kacilakan marga barang kang banget dikaremi
59. Byung-byung tawon kambu = wong ela-elu, senengane padha kumpul tanpa ana prelune
60. Calak cangkol kendhali bol, cemethi tai = nyela-nyela gunem kang ora ana pedahe
61. Carang canthel = ora diajak guneman nanging melu-melu ngrembug
62. Car-cor kaya kurang janganan = ngomong ceplas-ceplos ora dipikir dhisik
63. Cathok gawel = seneng cawe-cawe mesthi ora diajak guneman
64. Cecak nguntal elo = gegayuhan sing ora jumbuh karo kahanane
65. Cebol nggayuh lintang = wong duwe panggayuh kang mokal kecandhake
66. Cebol nggayuh langit = wong duwe panjangka kang tanpa ana kawusanane
67. Cecak nguntal cagak = gegayuhan kang ora imbang kekuwatane
68. Cedhak celeng boloten = cedhak karo wong ala bakal katut ala
69. Cengkir ketindhihan kiring = wong lanang didhisiki anggone rabi dening adhine
70. Cikal apupus limar = wong oleh kabegjan kang luwih saka mesthine
71. Cobolo mangan teki = wong bodho banget tur tumindak asor
72. Cocak nguntal elo = wong tumandang gawe kang ora laras karo kaanane
73. Cumbu laler = wong kang teka lunga pamanggone
74. Ciri wanci lalai ginawa mati = pakulinan ala ora bisa diowahi yen durung nganti mati
75. Cincing-cincing meksa klebus = karepe ngirid nanging malah entek akeh, karepe mung climen wekasan entek wragat akeh
76. Criwis cawis = seneng maido nanging ya seneng menehi (muruki)
77. Cuplak andheng-andheng, yen tan pernah panggonane = wong kang tansah sulaya karo rembuge wong akeh
78. Crah gawe bubrah, rukun gawe santosa = pasulayan njalari ringkih, karukunan njalari kuwat.
79. Cedhak kebo gupak = sesrawungan karo wong ala bisa melu-melu
80. Dahwen ati open = nacad nanging mbenerake wong liya
81. Digarokake dilukokake = dikongkon nyambut gawe abot
82. Dudu sanak dudu kadang, yen mati melu kelangan = senajan wong liya yen nemoni rekasa bakal dibelani
83. Duka yayah sinipi, jaja bang mawinga-winga = wong kang nesu banget
84. Dhandhang diunekake kuntul, kuntul diunekake dhandhang = bab ala dikandhakke becik, bab becik dikandhakkke ala
85. Derman golek momongan = wong wis akeh kewajibane isih golek gawean kang ngimbuhi ribed
86. Desa mawa cara negara mawa tata = saben panggonan duwe tata car dhewe-dhewe
87. Dadia godhong moh nyuwek, dadia banyu moh nyawuk = wis emoh sapa aruh
88. Dhalang kerubuhan panggung = wong tanpa bisa kumecap marga nemu wiring
89. Dhandhang diunekake kuntul = wong ala dikira becik
90. Dhandhang ngelak = wong kang ngajab patining liyan
91. Dhadhap ketuwuhan cangkring = kumpulane wong becik kaworan wong ala atine
92. Dhayung oleh kedhung = wong tumandang gawe kanthi kepenak jalaran cocog lan saranane
93. Dhemit ora ndulit, setan ora doyan = ana ngendi papan tansah slamet
94. Dibeciki mbalang tai = mbeciki wong liya oleh pinwales piala
95. Dikempit kaya wade, dijuju kaya manuk = banget ditresnani
96. Dolanan ula mandi = njarag tumindak gawe kang ngemu bebaya
97. Dudu berase ditempurake = nyambungi guneman, nanging ora cundhuk karo sing dirembug
98. Durung cundhuk, acandhak = ora ngerti perkarane melu urun gunem
99. Dhadhakan anglayoni = mementahi rembug sing wis mateng
100. Dudutan lan anculan = wong loro padha kethikan: sing siji ethok-ethok ora ngerti
101. Durung ilang pupuk lempuyange = dianggep isih kaya bocah cilik
102. Durung pecus keselak betus = durung sembada wis duwe kekarepan neka-neka
103. Duk sandhing geni = wong lanang jejer turu karo wong wadon dudu bojone
104. Diwenehi ati ngrogoh rempela = diwenehi sithik isih kurang panarima
105. Dipalangana mlumpat, ditalenana medhot = arepa dikaya ngapa yen wis takdhire bisa kalakon
106. Dom sumuruping banyu = telik sandi (mata-mata), laku sesidheman kanggo meruhi wewadi
107. Eman-eman ora keduman = karepe eman malah awake dhewe ora keduman
108. Embuh nila embuh etom = wong kang nyaruwe alaning liyan, nanging dheweke ugamelu nglakoni
109. Embat-embat celarat = wong nyambut gawe kanthi ngati-ati banget
110. Emprit abuntut bedhug = wong kang nggedhekake perkara sing maune sepele
111. Enggon welut diedoli udhet = wong pinter dipameri kepinteran sing ora sepiraa
112. Endhas gundhul dikepeti = wong sing wis kepenak uripe oleh kamukten
113. Esuk dhele, sore tempe = ora antep, atine molah-malih
114. Emban cindhe, emban siladan = tumindak ora adil
115. Entek amek, kurang golek = diuneni akeh-akeh
116. Entek jarake = wis entek kasugihane
117. Gajah alingan teki = wong gedhe sendhen prekarane wong cilik
118. Gajah marani wantilan = wong kang njarag nemoni bebaya
119. ngGajah elar = wong kang sarwa kasembadan kekarepane
120. Gajah ngidak rapah = wong gedhe (agung) nrajang wewalere dhewe
121. Gajah perang karo gajah, kancil mati ing tengah = wong gedhe padha pasulayanwong cilik sing dadi korban
122. Galuga sinalusur sari = wong becik rupane, utama bebudene
123. Gambret singgang mrakatak ora ana sing ngeneni = wong wadon kenes ora ana wong lanang sing nakokake
124. Gagak nganggo laring merak = wong cilik tumindak kaya-kaya wong gedhe
125. Garang garing = wong semugih nanging sejatine kekurangan
126. Gayuk-gayuk tuna, nggayuh-nggayuh luput = samubarang kang dikarepake ora bis keturutan
127. Gliyak-gliyak tumindak, sareh pikoleh = senajan alon-alon anggone tumindak nanging bisa kelakon
128. Golek banyu bening = meguru golek kawruh sing becik
129. Nggutuk lor kena kidul = ngarani/ndakwa sing ora bener
130. Nggenthong umos = wong kang ora bisa nyimpen wewadi
131. Gawe luwangan, ngurugi luwangan = utang kana, nyaur kene
132. nGGayuh tawang = tumandang gawe kang tanpa pituwas
133. Gecul ngumpul bandhol ngrompol = wong ala padha saiyeg tumindak ala
134. Gedhang apupus cindhe = wong duwe kamelikan kang ora salumrahe
135. Geguyon dadi tangisan = gegojegan, wasana gawe susah
136. Gemblung jinurung, edan kawarisa = tumindak nekad, nanging malah nemu kabegjan
137. Gendhon rukon = tumindak bebarengan amrih padha kepenake
138. Geni guntur nila bena = dhawuhing nagara kudu linakonan
139. nGgenteni watang putung = nglungsur kalungguhane wong kang wis mati
140. nGgepuk kemiri kopong = tumindak gawe kang tanpa kasil
141. nGgered ori saka pucuk = tumandang tanpa petung, wasana gawe rekasa awake dhewe
142. Giri lusi janma tan kena ingina = wong katone bodho jebul sugih kawruh
143. Golek-golek ketanggor wong luru-luru = arep tumindak ala, wasana kepergok wong kang uga tumindak ala
144. Gondhelan poncoting tapih = nggantungake urpe marang bojo
145. Gotong mayit = lungan mung wong telu ngliwati papan sing mbebayani
146. Greget-greget suruh = nggregetake ati nanging ngemu rasa seneng
147. ngGugat kayu aking = mrakarakake wong kang wis mati
148. Gumembrang ora adang = kelangan barang tanpa ana sing weruh
149. Gumendheng ora nggoreng = kelangan barang tanpa ana sing weruh
150. ngGutuk api lamur = mitenah wong liya kanthi ethok-ethok ora ngerti wong sing dipitenah
151. Gupak pulute ora melu mangan nangkane = melu rekasa nanging ora melu ngrasakake kepenake
152. Glugu ketlusuban ruyung = kumpulane wong becik kecampuran wong ala bebudene
153. Glundhung semprong = wong wadon omah-omah ora nggawa bandha mapan ing omahe sing lanang
154. Gong lumaku tinabuh = wong geleme omong mung yen ditakoni
155. Idu geni = sakuni-unine kelakon
156. Idu didilat maneh = njabel rembug sing wis kawetu
157. Iwak kecemplung wuwu = kena diapusi kanthi gampang
158. Ing ngarsa sung tuladha, ing madya mangun karsa, tut wuri handayani = yen ana ngarep nyontoni, ana tengah menehi greget (karep), ana mburi menehi daya
159. Jer basuki mawa beya = sakabehing gegayuhan mbutuhake wragad (pengorbanan)
160. nJabung alus = ngapusi kanthi tembung manis
161. nJaring langit = tumindak gawe kang tanpa asil
162. nJaring angin = tumindak gawe kang tanpa asil
163. Jinjang api goyang = ora nggugu kandhaning liyan nanging malah gawe kapitunan
164. Jalma tan kena kinira = manungsa iku ora kena diremehake
165. Jati ketlusuban ruyung = kumpulane wong becik kelebon wong ala
166. Njagakake endhoge si blorok = ngarep-arep barang sing durung mesthi
167. Njajah desa milangkori = wis tekan ngendi-endi
168. Jalma angkara mati murka = nemoni cilaka jalaran angkara murkane
169. Jamur tuwuh ing sela = wong kang uripe memelas
170. nJalukan ora wewehan = seneng njaluk ora gelem menehi
171. Jaran kerubuhan empyak = wong kang wis kanji (kapok, wedi) banget marga lelakon sing wis tau gawe wedi
172. Jarit luwas ing sampiran = wong duwe kepinteran nanging ora ana sing nganggo utawa ngangsu kapinterane, lawas-lawas wong iku tanpa guna
173. nJujul muwul = prakara kang nambah-nambahi rekasa, utawa wis sarwa akeh lan torah (kecukupan) isih oleh wuwuh (tambahan) maneh
174. nJunjung ngantebake = ngalembana nanging duwe niyat ngasorake
175. Kaduk wani kurang deduga = watak wong enom sing grusa-grusu kurang petung
176. Kalah cacak menang cacak = samubarang pagawean luwih becik dicoba dhisik bisa lan orane
177. Karna binandhung = kabar kang lumembar sarana gethok tular
178. Kebak sundukane = wis akeh anggone gawe piala
179. Kebak sundukane = kakehan dosa, akeh sing disulayani
180. Kebanjiran segara madu = nemu kabegjan kang gedhe banget
181. Kebat kliwat, gancang pincang = tumindak kang kesusu mesthi ora kebeneran
182. Kebo bule mati setra = wong pinter ning ora ana sing merlokake
183. Kebo ilang tombok kandhang = wis kelangan ngetokake wragat maneh kanggo nggoleki malah ora ketemu
184. Kebo lumumpat ing palang = wong gedhe nggagahi prakarane sadulur utawa kaluwargane dhewe
185. Kebo kabotan sungu = wong ngrekasa uripe marga kabotan butuh, kakehan anak
186. Kebo lumaku dipasangi = wong kang gelem tumandang gawe yen dituntun (diwarahi)
187. Kebo nusu gudel = wong tuwa njaluk wuruk marang wong enom
188. Kebo mulih nyang kandhange = wong sing wis suwe lelana bali nyang asale
189. Kebo mutung ing pasangan = wong ninggal pagaweane sing durung sida ditandangi
190. Kecing-kecing diraupi = tumindak gawe kanthi wani njejaluk tanpa ngrasa isin
191. Keduwung nguntal wedhung = wis kebanjur tumindak, arep mundur wis lumaku, arep maju wis rekasa
192. Kepaten obor = kelangan aluran pasedulurane
193. Keri tan pinecut = gelem tumindak gawe tanpa diprentah
194. Kulak warta adol prungon = oleh kabar banjur ditularake marang liyan
195. Kumrisik tan kanginan = rumangsa tanpa disaruwe
196. Kuping budheg dikoroki = ora ngreti kathik dikandhani, wasana kepengin ngreti prekarane
197. Kakehan gludhug kurang udan = akeh sing diomongake ananging ora nyata
198. Kaya banyu karo lenga = paseduluran kang ora bisa rukun
199. Kadang konang = wong kang diaku sedulur yen wonge sugih (duwe pangkat)
200. Kacang atinggal lanjaran = anak kang ora memper bebudene wong tuwane
201. Kacang mangsaa ninggal lanjaran = anak iku lumrahe bebudene memper wong tuwane
202. Kandhang langit, bantal ombak, kemul mega = ora duwe papan (omah)
203. Katepang ngrangsang gunung = wong asor pengin nggayuh pangkat luhur
204. Katon cempaka sewakul = wong kang manjila dhewe, beda klawan pepadhane
205. Kajugrukan gunung menyan = oleh kabegjan gedhe banget
206. Kawuk ora weruh slira = wong cilik ambeke kaya wong gedhe
207. Kebanjiran segara madu = nemu kebegjan (rejeki) sing gedhe
208. Kegedhen empyak kurang cagak = wong kang duwe panjangka ning ora sembada
209. Kekudhung walulang macan = ngapusi nganggo jenenge wong kang diwedeni
210. Kelacak kepathak = ora bisa mungkir jalaran wis kebukti
211. Kemladhean ngajak sempal = wong mondhok gawe rusak sing dipondhoki
212. Kendhit miming kadang dewa = wong kang ora pasrah ing paeka
213. Keplok ora tombok = melu seneng ananging ora melu wragad, utawa wong kang senengane maido ning ora gelem melu cawe-cawe
214. Kerot ora duwe untu = duwe kekarepan ananging ora sembada
215. Kena iwake aja nganti butheg banyune = ngrampungi prakara kanthi ngati-ngati
216. Kejugrukan gunung madu = nemu kanugrahan
217. Kethek saranggon = grombolane wong ala
218. Kencana katon wingka = arepa becik disawang ora becik
219. Kendel ngringkel, dhadhag ora godhak = ngakune kendel tur pinter jebule jirih tur bodho
220. Kenes ora ethes = wong sing sugih nanging ora disenengi
221. Kriwikan dadi grojogan = prakara sepele dadi prakara gedhe
222. Kere munggah bale = wong asor diprecaya dadi panguwasa (wong pangkat)
223. Kere nemoni malem = wong miskin kinembong ing pangan
224. Kere menangi Mulud = wong miskin kinembong ing pangan
225. Kerot ora duwe untu = duwe kekarepan ning ora duwe wragad
226. Kerubuhan gunung = wong nemoni kesusahan sing gedhe banget
227. Kesandhung ing rata kebentus ing tawang = oleh cilaka sing ora dinyana-nyana
228. Ketula-tula ketali = wong kang tansah nandhang sengsara
229. Kethek saranggon = kumpulane wong kang tindake ala
230. Kinjeng tanpa soca = wong tandang gawe ora ngerti ancas tujuwane
231. Kaleyang kabur kanginan, ora sanak ora kadang = wong sing ora duwe panggonan utawa omah tetep
232. Klenthing wadhah masin = wong ala sanajan tumindak becik, tabet-tabete wong ala isih ketara (angel ninggalake pakulinane tumindak ala
233. Kodhok nguntal gajah = wong duwe trekah sing mokal kalakone
234. Kongsi jambul uwanen = nganti tumekan tuwa banget
235. Kriwikan dadi grojogan = prakara kang maune cilik dadi gedhe
236. Krokot ing galeng = wong kang mlarat banget
237. Kucing-kucing diraupi = wong duwe gawe kanthi nekad, sanajan direwangi wiring isin
238. Kudhi pacul singa landhepa =wong adu kapinteran, sing pinter sing bakal nemu kabegjan
239. Kudhung walulang macan = wong golek utangan nganggo sendhen asmane wong gedhe utawa wong kuwasa
240. Kumenthus ora becus = seneng umuk nanging ora mrantasi karya (sembada)
241. Kuntul diunekake dhandhang = wong becik dianggep wong ala
242. Kurung munggah lumbung = wong rena dipek bojo sing duwe omah
243. Kutuk nggendhong kemiri = wong kang nganggo kang sarwa aji (apik) liwat dalan kang mbebayani
244. Kutuk marani sunduk, ula marani gebuk = wong kang njarag (marani) bebaya
245. Kuncung nganti tumekan gelung = suwe banget anggone ngenteni
246. Ladak kecangklak = wong kang angkuh nemoni pakewuh marga tumindake dhewe
247. Lahang karoban manis = wong kang rupane bagus-ayu tur luhur bebudene
248. Lanang kemangi = wong lanang kang jirih
249. Lawas-lawas kawongan godhong = wis lawas pangabdine, nanging ora banjur dibuwang, tanpa oleh pangkat
250. Lebak ilining banyu = wong asor kanggo tiban-tiban yen ana prakara
251. Ledhang-ledhang nemu pedhang = nemu kabegjan tanpa kanyana-nyana
252. Legan golek momongan = wong kang wis kepenak malah njarag golek gawean (rekasa)
253. Lambe satumang kari semerang = menehi pitutur nganti kesel, ora digubris
254. Lumpuh ngideri jagad = duwe gegayuhan sing mokal kelakon
255. Lungguh klasa gumelar = ora melu rekasa nanging nemu kepenak
256. Macan guguh = wong gedhe (kuwasa) wis ora kajen keringan
257. Madu balung tanpa isi = rebutan samubarang kang tanpa guna
258. Malang-malang tanggung = ngewuhake, arep ditinggal nggrundel, yen dilokake ora mrantasi gawe
259. Mancak wadhah tulupan = wis suwe nyambut gawe nanging tanpa duwe celengan
260. Mecel manuk miber = sarwa kasembadan, sabarang tindake mawa kasil
261. Mendhak alingan, wekasan katon = tumindak nylamur, nanging wekasan ngaku, jalaran konangan wong akeh
262. Maju tatu mundur ajur = prakara kang sarwa ndadekake pakewuh, utawa mbudi daya kepiye wae nanging ora kasil
263. Matang tuna numbak luput = tansah luput kabeh panggayuhane
264. Mbuwang tilas = ethok-ethok ora ngerti marang tumindake kang ala kang dilakoni
265. Meneng widara uleren = katone anteng nanging sejatine ala atine
266. Menthung koja kena sembagine = rumangsane ngapusi, nanging sejatine malah kena apus
267. Merangi tatal = mentahi rembug kang wis mateng
268. Micakake wong melek = ora nganggep wong sing meruhi dhewe
269. Midak sikil, njawil mungkur = kethikan ora ngetarani
270. Midak tembelek ora penyek = ora duwe kekuwatan kanggo tandang gawe
271. Mirong kampuh jingga = mbalela marang nagara
272. Mrojol ing akerep = nyebal saka kalumrahaning wong akeh
273. Milih-milih tebu boleng = kakehan milih, wekasan oleh kang ora becik
274. Mikul dhuwur mendhem jero = bisa njunjung drajade wong tuwa
275. Mubra-mubru mblabar madu = wong kang sarwa kecukupan
276. Meneng kitiran = ora bisa anteng
277. Mbrojol saselaning garu = ora ana sing madhani kepinterane, utawa wong kang luput saka bebaya
278. Nabok nyilih tangan = tumindak ala kanthi kongkonan wong liya
279. Naga mangsa tanpa cala = wong kang mrana-mrana ngrasani alaning liyan
280. Ngagar metu kawul = ngojok-ojoki supaya dadi pasulayan, nanging sing diojok-ojoki ora mempan
281. Ngajari bebek nglangi = panggawean sing ora ana paedahe
282. Ngalasake Negara = wong sing ora manut pranatane Negara
283. Ngalem legining gula = ngalembana kapinterane wong kang pancen pinter (sugih)
284. Ngaturake kidang lumayu = ngaturake barang kang wis ora ana
285. Nagara mawa tata, desa mawa cara = saben papan duwe adapt lan aturan dhewe-dhewe
286. Nampel puluk = mitenah kabegjane wong liya
287. Nandur wiji keli = ngopeni turune wong kasrakat
288. Nasabi dhengkul = nutup-nutupi kekurangane sadulur supaya oleh kauntungan
289. Natas tali gumantung = putusan kang ora ana kawusanane
290. Nebak wong mangan = gawe rugine wong kang oleh kamukten
291. Nemu kuwuk = wong njaluk tulung marang liyan ora nganggo mara ing omahe
292. Ninggal bocah ing waton = nyumelangake samubarang sing wis kelakon
293. Nitipake daging serep = titip anak wadon marang besan
294. Nucuk ngiberake = wis disuguh mulihe isih mbrekat suguhan
295. Nulung menthung = karepe aweh welas, nanging malah gawe rekasane
296. Nuntumake balung pisah = bebesanan karo sedulur kang wis adoh alurane
297. Nututi baling wis tiba = njabel wicara kang wis kawetu
298. Nututi kidang lumayu = nguyak samubarang kang durung cetha lan durung mesthi olehe
299. Ngadu singating andaka = gawe dukaning panggedhe
300. Ngadhepi celeng boloten = cedhak-cedhak wong ala bebudene
301. Nglungguhi klasa gumelar = nindakake pegawean kang wis tumata
302. Ngotragake gunung = wong cilik-asor bisa ngalahake wong gedhe-luhur, nganti gawe kagete wong akeh
303. Nguthik-uthik macan dhedhe = njarag wong kang wis lilih nepsune
304. Nguyahi segara = weweh marang wong sugih kang ora ana pituwase
305. Nyangoni kawula minggat = ndandani barang kang tansah rusak
306. Nguthik-uthik macan turu = gawe nesu (golek gaweyan)
307. Nyolong pethek = luput saka pangira
308. Ngobak banyu bening = gawe rerusuh ing papan kang tentrem
309. Nguyahi segara = nulung wong sing kecukupan
310. Nandur pari jero = gawe ngamal kabecikan
311. Nututi layangan pedhot = nggoleki barang sing angel ketemune
312. Ngaji mumpung = ngatogake kekarepan mumpung ana wektu becik
313. Ngalem legining gula = ngalem kepinterane wong winasis
314. Ngandel tali gedebog = mrecaya barang kang ora mitayani
315. Ngantuk nemu kethuk = enak-enak ora nyambut gawe nanging oleh kabegjan
316. Ngangsu banyu ing kranjang = golek ngelmu nanging ora pinter marga ngelmune
317. Ngaub ngawar-awar = golek pangayoman marang wongmiskin
318. Nguwod gedebog = wong nemu kacilakan merga panggawene wong liya
319. Nguyang lara nempur pati = njarag marang kacilakan
320. Nguyuh aling-alingan sada = ngumpetake kekurangane, nanging ora murwat lan sranane
321. Ngabuk wong meteng = milara wong kang tanpa daya
322. Ngemping lara nggenjah pati = njarag marang kasangsaran
323. Ngempukake watu item = nganggep remeh prakara abot
324. Ngemut legining gula = ngrumat baranging liyan, bareng ngreti yen ana gunane banjur dipek dhewe, ora diwenehake sing duwe
325. Ngenteni timbale watu item = ngarep-arep samubarang kang ora bakal teka
326. Ngetutake poncoting tapih = melu sapari lungane bojo
327. Nggepuk kemiri kopong = tumandang gawe kang tanpa pituwas
328. Nglancipi singating andaka = natang wong kang kawasa
329. Nglangi ing tengah mati ing pinggir = apa kang digarap tanpa karampungan
330. Nglumahake, ngurepake = bebesanan anak loro lanang wadon padha nggawa lan padha olehe
331. Ngarebake sikut = nenonton mung kanggo golek sukan-sukan
332. Ngrampek-ngrampek kethek = nyanak marang wong ala
333. Ngrangsang-ngrangsang tuna = samubrang kang ginayuh ora kena
334. Ngrusak pager ayu = ndhemeni bojoning liyan
335. Nrenggiling api mati = wong ethok-ethok ora ngrungu guneme liyan, nanging sabenere niling-nilingake
336. Numpal keli = wong lelungan mung nunut kancane
337. Nusup ngayam alas = wong lelungan kanthi mlebu metu padesan lan ngliwati omah-omahe wong akeh
338. Nyambung watang putung = ngruunake sedulur kang cecongkrahan
339. Nyawat mbalang wohe = duwe panpgangkah sarana pitulungane sedulur sing diangkah
340. Nyeret pring saka pucuk = pagawean gampang malah dingel-ngel
341. Nyundhang bathang bantheng = ngangkat priyayi turunane bangsa luhur kang wis ora duwe pangawasa
342. Nyunggi lumpang kentheng = rabi ayu turune wong luhur
343. Obor blarak = mung sawetara wae
344. Obah owah = barang dadi becik mbutuhake wragad
345. Obah mamah = yen gelem makarya, bakale akeh rejeki
346. Obah ngarep kobet mburi = wani rekasa dhisik, mbesuke bakal kepenak
347. Opor bebek, mentas dhewek = rampungae saka reka dayane dhewe
348. Ora ana banyu mili mandhuwur = watak iku tumurun marang anak
349. Ora ana kukus tanpa geni = ora ana akibta tanpa sebab
350. Ora gonja ora unus = wis rupane ala, bebudene uga ala
351. Ora jaman ora makam = ora genah asal kamulane
352. Ora mambu enthong irus = ora ana sambung rapete bab aluran paseduluran
353. Ora ngerti kenthang kimpule = ora weruh prakara sing dirembug
354. Ora polo ora uteg = bodho banget
355. Ora tembung ora lawung = njupuk barange liyan tanpa jawab
356. Ora weruh alip bengkonge = ora ngreti aksara
357. Othak-athik didudut angel = katone sarwa ganpang bareng ditemenani ora ana nyatane
358. Ora kingan ora udut = ora mangan apa-apa
359. Ora uwur ora sembur = ora gelem cawe-cawe (aweh pitulung)
360. Palang mangan tandur = wong kang diwenehi kapercayan njaga nanging malah ngrusak
361. Pandengan karo srengenge = memungsuhan karo panguwasane
362. Pandhitane antake = laire katon suci batine ala
363. Pecruk tunggu bara = wong kang dipasrahi tunggu barang kang dimelik (dadi kesenengane)
364. Pupur sadurunge benjut = becik jaga-jaga utawa tumindak ngati-ati
365. Pupur sawise benjut = ngati-ati sawise nemu bebaya
366. Pinter keblinger busuk ketekuk = sarwa cilaka, tansah kena paeka
367. Pitik trondhol diumbar ing padaringan = wong miskin dipracaya manggon ing papan kang mubra-mubru pangan
368. Pupur sawise benjut = tumindak ngati-ati bareng wis ketaman
369. Raga tanpa mule = rana-rene mung disawiyah, ora kajen
370. Rupak jagade = ora duwe papan pasrawungan
371. Rame ing gawe, sepi ing pamrih = gelem tandang gawe ora amarga golek opah
372. Ramban-ramban tanggung = wong ngira alaning liyan, nanging isih ragu-ragu
373. Rawe-rawe rantas, malang-malang putung = sakehing pepalang bisa disingkirake
374. Rampek-rampek kethek = wong kang nyedhak-nyedhak wong ala, ora wurung oleh piala saka wong iku
375. Rebut balung tanpa isi = pasulayan marga barang kang sepele
376. Regem-regem kemarung = wong kang ngrangkani wong liya kang sok nglarani (gawe cilaka)
377. Renggang gula kumepyur pulut = wong kang raket banget anggone kekancan
378. Rindhik asu digitik = dikongkon nindakake pegawean kang ora cocog karo kekarepane
379. Rupa nggendhong rega = merga barange apik mula regane ya larang
380. Rukun agawa santosa, crah agawe bubrah = yen padha rukun mesthi padha santosa, yen padha congkrah mesthi bakal rusak
381. Rubuh-rubuh gedhang = wong kang ela-elu tumindake liyan (melu-melu)
382. Sing salah seleh = sing salah bakal nampa akibate
383. Sembur-sembur adas, siram-siram bayem = bisa kaleksanan marga pandongane wong akeh
384. Sadumuk bathuk sanyari bumi = pasulayan dilabuhi toh pati
385. Satru munggwing cangklakan = wong kang dadi mungsuh ing lingkungan sanak sedulur
386. Satu munggwing rimbagan = wong loro kang anggone kekancan padha cocoge
387. Suduk gunting tatu loro = nampa kesusahan (kasangsaran) bareng-bareng (ngiwa nengen)
388. Sabar sareh mesthi bakal pikoleh = tumindak samubrang aja kesusu
389. Sabaya pati sabaya mukti = kerukunan nganti tekaning pati
390. Sadumuk bathuk senyari bumi = pasulayan nganti dilabuhi tekan pati
391. Sandhing kirik gudhigen = wong kang srawung karo wong ala, ora wurung ketularan alane
392. Sandhing kebo gupak = wong kang cedhak wong tumindak ala, bisa-bisa katut ala
393. Sanggar waringin = wong kang dadi pangayomane wong akeh
394. Sepi ing pamrih rame ing gawe = nindakake pagawean kanthi ora duwe kamelikan apa-apa
395. Sluman-slumun slamet = sanajan kurang ngati-ati nanging isih diparingi slamet
396. Sumur lumaku tinimba, gong lumaku tinabuh = wong kang geleme tumandang gawe yen diajak utawa dikancani wong sing wis pinter
397. Sadawa-dawane lurung isih dawa gurung = kabar iku mesthi sumebar adoh, lan adoh karo kanyatane
398. Sapikul sagendhongan = andum barang kanthi kukum kang murwat lan kaanane
399. Sendhen kayu aking = prakaran gondhelan wong kang wis mati
400. Singidan nemu macan = dhelikan marga tumindak ala nanging malah kawruhan panggedhene
401. Si gedheg lan si anthuk = wong loro kang wis padha kangsen tumindak ala bebarengan
402. Simbar tumrap sela = wong kang uripe ngrekasa, awit ora duwe sumber pangan sing gumathok
403. Tebu tuwuh socane = wong sing alus lan mans tembunge nanging ala aten-atenane
404. Tekek mati ulone = wong kang nemoni cilaka marga saka gunemane dhewe
405. Tembang rawat-rawat, bakul sinambewara = kabar kang durung mesthi salah lan benere
406. Tulung menthung = katone aweh pitulungan, nanging gawe susah
407. Tega larane ora tega patine = arepa kaya ngapa sedulur iku perlu dibelani
408. Tigan kaapit sela = wong kang ana ing sajroning bebaya, tansah was-sumelang atine
409. Timun jinara = prakara gampang banget
410. Timun wungkuk jaga imbuh = wong kang kanggo genep-genep (jaga-jaga yen kekurangan)
411. Timun mungsuh duren = wong ringkih mungsuh wong kuwat
412. Tuna satak bathi sanak = rugi petung (bandha) nanging tambah sedulur
413. Tunggal banyu – tunggal guru
414. Tinggal glanggang colong playu = ora wani tanggung jawab (keplayu ing peperangan)
415. Tumbak cucukan = wong kang seneng pradul (adu-adu) marang liyan
416. Tumbu oleh tutup = wong loro sing cocog aten-atenane
417. Tumper cinawedan, wedang lelaku = wong kang angger duwe bojo, bojone mati (wong kang diseriki kanca-kancane)
418. Tunggak jarak mrajak, tunggak jati mati = turune wong cilik bisa dadi wong gedhe, turune wong gedhe ora bisa oleh kalungguhan dhuwur, utawa prakara ala ngambra-ambra dene prakara becik kari sethithik
419. Tunggak kalingan rone = tilas wong gedhe wis ora katon gedhene utawa luhur pangkate
420. Tunggak kemadhuh = wong kang maune dadi mungsuh
421. Tunjung tuwuh ing sela = wong kang maune dadi mungsuh
422. Thenguk-thenguk nemu kethuk = nyambutgawe sakpenake nanging meksa nemu kabegjan
423. Ucul saka kudangan = luput karo gegayuhane
424. Ula marani gitik (gebug) = wong kang njarag marang bebaya
425. Ulat madhep ati kareb = wis manteb banget kekarepane
426. Ungak-ungak pager arang = duwe melik marang bojoning liyan
427. Ulangan cumbon = angger lunga, ora suwe bali maneh
428. Uyah kecemplung segara = menehi barang sethithik marang wong sugih banget
429. Undhaking pawarta sudaning kiriman = kabar sing sumebar beda nyatane
430. Udan tangis = akeh wong sing kesusahan amarga ketaman bencana
431. Uwod gedebog = wong kang ora kena diprecaya kanggo lantaran rembug
432. Wastra bedhah kayu pokah = wong nandhang tatu, babak kulite, putung balunge (wong ketula-tula uripe)
433. Watra lungset ing sampiran = wong pinter ora diguroni wong liya nganti tuwa
434. Wedi rai wani silit = wanine mung saka mburi, wedi yen adhep-adhepan
435. Wedhus diumbar ing pakacangan = wong mlarat dipercaya njaga barang pakaremane
436. Weruh ing grubyug, ora weruh ing rembug = melu-melu tumindak nanging ora ngerti kang dikarepake
437. Wiwit kuncung nganti gelung = nuduhake wektu sing suwe banget (saka bocah nganti tuwa)
438. Welsa tanpa alis = arep tetulung (melasi) wong liya nanging malah dadi bilaine
439. Waras-wiris = sehat
440. Wong wadon cowek gopel = drajating wong wadon kang ora pangaji
441. Wis kebak sundukane = wis akeh banget kaluputane
442. Yuwana mati lena = wong becik nemu cilaka jalaran ora ngati-ati
443. Yitna yuwana, lena kena = sing ngati-ati bakal slamet, sing sembrana cilaka
444. Yuyu rumpung mbarong ronge = wong kang nyantosani omahe, amarga wedi diganggu gawe wong liya kang ala pakartine
445. Yiyidan munggwing rampadan = biyene wong durjana saiki dadi wong alim
446. Yoga anyangga yogi = murid nirokake piwulange guru

Sumber:  sastra-jawa007.blogspot.com